Η “ιερή μανία” της αποκριάς

Ίσως από την πρώτη στιγμή που ο άνθρωπος σήκωσε τα μάτια του προς τον ουρανό, ένιωσε την ανάγκη να συνδεθεί με το υπερφυσικό που ένιωθε παντού γύρω του. Η σχέση όμως του ανθρώπου με το υπερφυσικό, με το Θείο, με τις ανώτερες δυνάμεις του αγνώστου που τον περιστοίχιζαν, δεν ήταν κάτι το απόμακρο..

του Παναγιώτη Λουκά

Οι Θεοί ήταν δίπλα του, κομμάτι της καθημερινότητάς του, και οι άνθρωποι αλληλεπιδρούσαν με τις πράξεις τους σε ένα δίπολο αλληλεξάρτησης. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ειδικά όταν ο άνθρωπος έγινε γεωργός, ο ερχομός της άνοιξης σηματοδοτούσε την αναγέννηση της Φύσης και την επανέναρξη του κύκλου της ζωής. Ερχόταν η εποχή της σποράς, των αγροτικών εργασιών, της επανόδου του Ήλιου, της μέρας που μεγαλώνει. Η εποχή που η Φύση ξυπνάει και ζωντανεύει ξανά. Και, καθώς στην παραδοσιακή θεώρηση της ζωής τα πάντα είναι κύκλος, ήταν και η εποχή επίκλησης στις ψυχές και σε ό,τι έχει φύγει πια από αυτόν τον κόσμο.

Οι βάσεις για αυτό που σήμερα ονομάζουμε Απόκριες ή Καρναβάλι βρίσκονται στις οργιαστικές διονυσιακές τελετές της αρχαίας Ελλάδος και στα Λουπερκάλια της αρχαίας Ρώμης. Μια ασυνείδητη μίμηση και πρόσκληση προς την Άνοιξη να αρχίσει το οργιαστικό της έργο, καθώς καταρρίπτονται οι ηθικοί φραγμοί του χειμώνα και η ελευθεριάζουσα ανάγκη για δημιουργία ζωής αποτυπώνεται και στις συμπεριφορές των ανθρώπων. Οι βουκολικές μεταμφιέσεις και τα φαλλικά  σύμβολα, εμπνεόμενα ακριβώς από τα χθόνια κομμάτια των αρχέγονων λατρειών των προγόνων μας, αποτελούν μια μορφή δέησης προς την φύση να αναγεννηθεί.

Η λέξη “Καρναβάλι” προέρχεται από το λατινικό carnem levare, δηλαδή “διακοπή της βρώσης κρέατος”, έχοντας την ίδια ακριβώς σημασία με την ελληνική λέξη “Απόκριες”, καθώς ακολουθεί η Σαρακοστή, η περίοδος 40 ημερών νηστείας μέχρι το Πάσχα. Ενώ όμως ο χριστιανισμός συνέδεσε τις απόκριες με την εορτή της Ανάστασης, δεν κατόρθωσε να αποκαθάρει το αρχέγονο οργιαστικό στοιχείο τους. Στις πόλεις της αρχαίας Ελλάδος και της Ρώμης επικρατούσαν οι μεταμφιέσεις σε Σάτυρους και τα ακραία σεξουαλικά πειράγματα, που περιφρονούσαν τους κανόνες της ηθικής της εποχής, επιτρέποντας την ελεύθερη έκφραση μύχιων επιθυμιών. Ο Χριστιανισμός, όντας σε πολλά πράγματα συνεχιστής των αρχαίων παραδόσεων, όσο και αν περιόρισε το “ανήθικο” των μεταμφιέσεων και των αποκριάτικων εκδηλώσεων, δεν κατόρθωσε παρά να το εντάξει απλά στο εορτολόγιό του, χωρίς όμως να εξοβελίσει παντελώς τη διονυσιακή φύση αυτής της εορτής.

Τυπικά, η περίοδος των Αποκριών διαρκεί τρεις εβδομάδες, με κορύφωμα το τελευταίο Σαββατοκύριακο και την Καθαρά Δευτέρα, ενώ είναι έμφορτη εθίμων, τόσο πανελληνίων, όσο και ξεχωριστών τοπικών, που έχουν επιβιώσει μέχρι τις ημέρες μας, παρά την εισαγωγή ξένων “καρναβαλικών συνηθειών”. Η πρώτη εβδομάδα ονομάζεται και “Προφωνή”, καθώς στο παρελθόν ο ιερέας του κάθε οικισμού ή ο κήρυκας το προανήγγειλε δημόσια, ώστε να προμηθευτεί ο κόσμος το απαραίτητο κρέας, ενώ η αναγγελία γινόταν συνοδεία ταμπούρλων, τσαμπούνας, ακόμα και πυροβολισμών. Η δεύτερη εβδομάδα ονομάζεται “Κρεατινή”, επειδή προσφερόταν για κρέας και η τρίτη “Τυρινή” ή “Μακαρονού”, γιατί κατά τη διάρκειά της οι πιστοί πρόσφεραν κόλλυβα και ζυμαρικά στους νεκρούς, τις λεγόμενες μακαρίες, απ΄ όπου έλαβαν το όνομα και τα μακαρόνια.

Το Τριώδιο γινόταν ιδιαίτερα αισθητό από την Τσικνοπέμπτη, όπου σε πολλά μέρη έσφαζαν χοιρινά. Η σφαγή στη νότια Ελλάδα και σε πολλά νησιά συνοδευόταν και από τελετουργικά, δεισιδαιμονικά και μαντικά στοιχεία, που πρόσθεταν στην ημέρα κάποιο θυσιαστικό χαρακτήρα, με σταυρούς στις πόρτες των σπιτιών με το αίμα του ζώου, ενώνοντας την αρχαία παράδοση για την μαγική δύναμη του αίματος με την χριστιανική πίστη.

Τα έθιμα της περιόδου αυτής ποικίλουν από περιοχή σε περιοχή, ως κοινό χαρακτηριστικό όμως υποβόσκει η σύνδεση του ανθρώπου με την αναγεννημένη φύση. Μία σύνδεση η οποία συμβολίζεται με το γαϊτανάκι που γυρίζουν νεαρά κορίτσια, με τις φωτιές που με την εξαγνιστική τους δύναμη καίνε σε κάθε γειτονιά διώχνοντας τον χειμώνα, με τις αναπαραστάσεις γάμων σε διάφορες πόλεις, με την επίκληση στη γονιμότητα.

Δεν είναι όμως οι Απόκριες γιορτή της πόλης, παρά την γιγάντωση σήμερα των καρναβαλικών παρελάσεων σε μια αναζήτηση διεξόδου στο σύγχρονο αστικό κλουβί. Είναι γιορτή της υπαίθρου, των αγροτών και των κτηνοτρόφων, που ζώντας σε αρμονία με το περιβάλλον γύρω τους, εντασσόμενοι πλήρως και όχι αποκομμένοι, βίωναν ως πραγματική ανάγκη την χαρά της Άνοιξης. Οι φωτιές, η εξαγνιστική χρήση του αίματος, η χρήση φαλλικών συμβόλων, είναι όλα τμήματα μίας παράδοσης που έρχεται πολύ πριν την οργάνωση των προγόνων μας σε πόλεις. Είναι κραυγές της θρησκευτικής μας κληρονομιάς χιλιάδων ετών, από τις φωτιές γύρω απ’ τα κοπάδια των ζώων, από τα θυσιαστήρια στους ναούς, από το λιβάνι στα ιερά των εκκλησιών.

Είναι οι αρχέγονες κραυγές της ανάγκης μας να συμβιώσουμε με το περιβάλλον, να “τιθασεύσουμε” το υπερφυσικό, να ολοκληρώσουμε τον ρόλο μας ως ένα ακόμα τμήμα του Όλου. Ένα κομμάτι της Φύσης, τους κανόνες της οποίας τίποτα δεν μπορεί να υπεκφύγει. Γι’ αυτό, αυτή την χρονιά, ας στηρίξουμε τα έθιμα του τόπου μας, ας αφεθούμε στην “ιερή μανία” και ας βιώσουμε την πραγματική σύνδεσή μας με τον τόπο και τις φωνές των προγόνων μας, όπως ακούγονται από την ζώσα παράδοσή μας.

πηγή:ideapolis.info