Πέμπτη 27 Φεβρουαρίου 2014

Κρητική παράδοση: Πεντοζάλι

Ανήκει στην κατηγορία των πηδηχτών χορών. Στις μέρες μας αποδίδεται από άνδρες και γυναίκες, παλαιότερα όμως χορευόταν μόνον από άνδρες. Το μουσικό μέτρο του είναι 2/4, τα βήματά του 10 και η λαβή από τους ώμους με τα χέρια τεντωμένα.
Χορεύεται σε κύκλο. Ο χορός έλαβε τη σημερινή μουσικοχορευτική μορφή και ονομασία του την περίοδο της Επανάστασης του Δασκαλογιάννη στα 1770-71 (ίσως βέβαια μετασχηματίζοντας έναν παλαιότερο πυρρίχιο ή υπορχηματικό χορό) και αποκτώντας συμβολισμούς στην ονομασία, το βηματισμό και τη μουσική του.

Ονομάστηκε πεντοζάλι, και όχι πεντοζάλης, γιατί συμβολίζει το πέμπτο ζάλο (δηλαδή βήμα), όπως ειπώθηκε η θεωρούμενη πέμπτη κατά σειρά ελπίδα των Κρητικών για απελευθέρωση της Κρήτης από τους Τούρκους και όχι γιατί έχει πέντε βήματα, όπως αβασάνιστα έχουν πει αρκετοί.  Έχει δέκα βήματα, σε ανάμνηση της 10ης Οκτωβρίου του 1769, οπότε λήφθηκε η απόφαση των Σφακιανών για την πραγματοποίηση της επανάστασης, και η μουσική του αποτελείται από δώδεκα πάρτες, δηλαδή δώδεκα μουσικές φράσεις (γυρίσματα ή σκοπούς τις λένε στην Κίσσαμο), προς τιμήν των δώδεκα πρωτεργατών της εξέγερσης.

O συνθέτης ή διαμορφωτής των 12 μελωδιών που απαρτίζουν το ΓΝΗΣΙΟ πεντοζάλι που πρωτοχορεύτηκε το 1770 στην Ανώπολη Σφακίων είναι ο Στέφανος Τριανταφυλλάκης από τον Γαλουβά,  εξαίσιος βιολιστής που άκμασε από το 1740 έως το 1790. Πρωτόπαιξε τον Κρητικό συρτό στα Πατεριανά Κισάμου το 1750 και συνέθεσε επίσης τον 'Α Λουσακιανό συρτό (άγνωστη μελωδία στις μέρες μας), τον 'Β Λουσακιανό συρτό, τον Μελισσιανό συρτό, τον Τυλιφιανό συρτό και τον Περβολιανό συρτό.

Αξιοσημείωτο είναι ότι μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1960 οι κάτοικοι των επαρχιών Κισσάμου και Σελίνου όταν χόρευαν το πεντοζάλι, στο άκουσμα κάθε σκοπού της μουσικής του χορού, φώναζαν το όνομα του καπετάνιου που αντιστοιχούσε ο μουσικός σκοπός, τιμώντας έτσι τη μνήμη του Δασκαλογιάννη των βασικών συνεργατών  του και της εξέγερσής των.
Να τονισθεί ότι τα ονόματα των πρωτεργατών της επανάστασης του Δασκαλογιάννη διατηρήθηκαν στη λαϊκή μνήμη μέσω του πεντοζαλιού, δηλαδή μέσα από το συνδυασμό δύο αλληλένδετων μορφών παράδοσης, της ιστορικής προφορικής και της χορευτικής. Αυτό, όμως, που είναι εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια της πολυετούς έρευνας που πραγματοποίησα για τους κρητικούς χορούς εντόπισα σε ένα ιστορικό κείμενο του 1877 τα ονόματα των πρωταγωνιστών της επανάστασης του Δασκαλογιάννη, τα οποία ταυτίζονται απόλυτα (απλώς αναφέρονται με διαφορετική σειρά) με αυτά που διατηρήθηκαν στο «ιστορικό» διαμόρφωσης και την τελετουργία του χορού. Τα στοιχεία αυτά, όπως και πολλά άλλα, πρωτοδημοσιεύτηκαν στο βιβλίο "Οι χοροί της Κρήτης, μύθος,  ιστορία, παράδοση".

Οι πρωτεργάτες της εξέγερσης ήταν 12 με επί κεφαλής τον Δασκαλογιάννη. Οι υπόλοιποι δε γνωρίζουμε αν ήταν μεταξύ τους ισόβαθμοι, αλλά η σειρά με την οποία τους διέσωσε η λαϊκή μνήμη έχει ως εξής:


1. Πρωτόπαπας, θείος του Δασκαλογιάννη.
2. Γεώργιος Δασκαλάκης ή Σαπώλης Δασκαλογιωργάκης, της οικογένειας των Δασκαλιανών από τον Καλλικράτη.
3. Αντρουλής Μοράκης ή Κουτρουμπάς, της οικογένειας των Μόρων από το Ασκύφου.
4. Μανούσακας, της οικογένειας των Παττακών από την Ίμπρο.
5. Ανδρουλιός Βολουδάκης ή Βάρδακας, της οικογένειας των Παττακών από την Ίμπρο.
6. Στρατής Βορδουμπάς ή Μπούρμπαχης, της οικογένειας των Στρατίκων από τον Ομπρόσγιαλο (Χώρα Σφακίων).
7. Μανούσος Κούτσουμπας της οικογένειας των Στρατίκων από τον Ομπροσγιαλο (Χώρα Σφακίων).
8. Γεώργιος Σκορδύλης, της οικογένειας των Σκορδύληδων από το Μούρι.
9. Γεώργιος Πάτερος ή Πατερογιώργης, της οικογένειας των Πάτερων από την Ανώπολη.
10. Μανούσος Μπονάτος, της οικογένειας των Μπονάτων από την Αράδαινα.
11. Χούρδος, της οικογένειας των Χούρδων από τον Άγιο Ιωάννη.

Ο περιηγητής Σαβαρύ που βρέθηκε στο νησί και δέ στα Χανιά το 1779 αναφέρει μεταξυ των άλλων: “Στα Σφακιά οι άντρες, θρηνούνε τα χαμένα παλλικάρια τους ερμηνεύοντας διάφορα τραγούδια χωρίς την συνοδεία μουσικών οργάνων, εκτός από έναν χορό πολεμικό όπου αγκαλιασμένοι όλοι από ώμο σε ώμο, χορεύουν χτυπώντας δυνατά τα πέλματα τους στην γή, τιμώντας με αυτό τον χορό τους πολεμιστές που χάθηκαν λίγα χρόνια πρίν σε μια κακοσχεδιασμένη επανάσταση.” (J.S.Mediterranean’s Legents – Crete 1750-1800, London’s Cultural Foundation, 1979).


Από τα μέσα του 20ου αιώνα, ο χορός, γνωστός πλέον σε όλη την Κρήτη, άρχισε πολλάκις να μετασχηματίζεται. Έτσι διαμορφώθηκαν τα λεγόμενα σιγανά πεντοζάλια, που στην πραγματικότητα είναι οι διάφορες μορφές του σιγανού χορού, και τα οποία χορεύονται ως εισαγωγή, ως το πρώτο μέρος του πεντοζαλιού, που προηγείται του γρήγορου (δεύτερο μέρος). Δηλαδή, δυστυχώς, έγινε μία μορφή νόθευσης και στους δύο χορούς. Ατράνταχτες αποδείξεις των παραπάνω αποτελούν δύο σημαντικότατες διαπιστώσεις: α) σε τίποτα δεν διαφέρει ο ρεθεμνιώτικος σιγανός από το ρεθεμνιώτικο σιγανό πεντοζάλι και β) σε τίποτα δεν διαφέρει ο ηρακλειώτικος σιγανός από το ηρακλειώτικο σιγανό πεντοζάλι.
πηγή:kritikiparadosi.gr



Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Παρακαλούμε τα σχόλια σας στα Ελληνικά και οχι σε greeklish.