Σπουδές ἤ ἰσόβια;

Ο Κώστας Καρυωτάκης, πού οἱ δύσκολες ἡμέρες μας, γεμάτες ψέματα, δυστυχία καί αἵματα, τόν κάνουν διαρκῶς ἐπίκαιρο, στό συγκλονιστικό ποίημα «Ὑποθῆκαι» ἔδωσε τήν τραγωδία πού ζοῦμε: «Ὅταν οἱ ἄνθρωποι θέλουν τό κακό, /τοῦ δίνουν ὄψη ν’ ἀρέσει».

Του Σαράντου Ι. Καργάκου

Τό ζήσαμε, τό ζοῦμε. Ἡ καταρράκωση ἀρχῶν, αξιῶν καί ἰδεωδῶν φόρεσε τό προσωπεῖο τῆς ἐθνικῆς ἀξιοπρέπειας! Στό ἴδιο ποίημα ὁ Καρυωτάκης παραθέτει δύο ἀκόμη πικρούς στίχους: «Ρίξε τό ὅπλο σου καί σωριάσου πρηνής, /ὅταν ἀκούσεις ἀνθρώπους». Προσωπικά, χωρίς νά ρίχνω τό ὅπλο μου, «πέφτω πρηνής», ὅταν ἀκούω γιά νέες ἐκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις. Ὅσες ἔγιναν-κι ἔγιναν πάνω ἀπό δέκα- κατέληξαν σέ ἀπορρυθμίσεις.

Ἡ διάλυση τῆς χώρας μας ἄρχισε μέ τή διάλυση τῆς παιδείας μας. Διότι κάθε φορά -ὡς ριζοσπάστες- σπάζαμε καί μιά ρίζα. Τώρα μέ ὅσα διαρρέουν περί νέων ἀλλαγῶν φοβᾶμαι ὅτι τό δέντρο τῆς παιδείας θά κοπεῖ... σύρριζα! 

Δέν ξέρω τί ἀκριβῶς σχεδιάζεται. Ἀλλά αὐτά πού ἀκούω γιά ὁλοήμερο σχολεῖο καί γιά ὑποχρεωτική φοίτηση ἀπό τό νηπιαγωγεῖο μέ βάζουν σέ σκέψεις θλιβερές. Τό παιδί περισσότερο κι ἀπό τό σχολεῖο ἔχει ἀνάγκη τό σπίτι του, πού, ὑπό τίς παροῦσες συνθῆκες, ἔχει γίνει ξενοδοχεῖο, δηλαδή δοχεῖο ξένων. Περισσότερη ἀνάγκη ἀπό τούς δασκάλους καί καθηγητές ἔχει τούς γονεῖς του. Τό παιδί πρῶτα κοινωνικοποιεῖται στό σπίτι καί μετά στό σχολεῖο. 

Στήν ἀρχαία Σπάρτη, πού πρώτη καθιέρωσε τήν ὑποχρεωτική δημόσια ἐκπαίδευση, τά παιδιά πρῶτα χόρταιναν πατέρα καί μητέρα, καί μετά, σέ ἡλικία ἑπτά ἐτῶν, κατατάσσονταν στίς «βοῦες». 

Σήμερα τά παιδιά εἶναι ὀρφανά μέ... γονεῖς. Ἐλάχιστα τους βλέπουν, ἐλάχιστα συντρώγουν -ἔστω κι ἄν οἱ γονεῖς λέγονται κομματικά «σύντροφοι»-, ἐλάχιστα συνομιλοῦν μαζί τους. Γνωρίζω τόν ἀντίλογο: οἱ ἐπαγγελματικές καί κοινωνικές ὑποχρεώσεις. Τίς σέβομαι ἀλλά φρονῶ ὅτι πρώτη φροντίδα τῶν γονιῶν -κι ὄχι μόνον ὅταν εἶναι μωρό- εἶναι τό παιδί. Αὐτό πρέπει νά εἶναι ἡ πρώτη ἔγνοια μας. Τό νά μετακομίζεται τό παιδί σέ κάποιο ἄλλο κτήριο -ὅσο πολυτελές καί καλόγουστο- καί νά πέφτει σέ ξένα χέρια -ὅσο ἁπαλά καί τρυφερά-, εἶναι μιά ἐξελιγμένη ἐκδοχή τοῦ Καιάδα, πού κακῶς ἀποδίδεται στούς Σπαρτιάτες. Οἱ Καιάδες, ὑπό διάφορες μορφές, λειτούργησαν σέ νεώτερους καιρούς.

Ἄν ὑπολογίσουμε τά ἔτη ἐγκλεισμοῦ σέ παιδικούς σταθμούς, νηπιαγωγεῖο, Δημοτικό, Γυμνάσιο, Λύκειο, Ἀνώτερες καί Ἀνώτατες Σχολές καί τά ἔτη μετεκπαιδεύσεως, ἐδῶ καί στό ἐξωτερικό, ἄνετα φθάνουμε σ’ ἕνα σύνολο 20-22 ἐτῶν. Οὔτε ὁ χειρότερος ἐγκληματίας δέν ἐκτίει τόσα χρόνια ποινῆς. Στή διάρκεια τῶν ἐτῶν αὐτῶν τό παιδί, πού παύει κάποτε νά εἶναι ἠλικιακά, ἀλλ’ ὄχι καί ψυχολογικά, παιδί, προσβάλλεται ἀπό τή λεγόμενη «ἱδρυματοποίηση». Μοιάζει σάν κάποιους κατάδικους πού, μετά ἀπό μακρά παραμονή στή φυλακή, δέν μποροῦν νά ζήσουν ἔξω ἀπό αὐτή. Ἴσως γι’ αὐτό οἱ χῶροι σπουδῶν ἐξελίσσονται σέ ἐπαγγελματικά καταφύγια. Οἱ νέοι, ἀφοῦ πιά ἡ νεότητά τους ἔχει μαραθεῖ, ἀδυνατοῦν, ὡς ἐπί τό πολύ, νά ἐργαστοῦν αὐτοτελῶς. Θέλουν μιά ἀπασχόληση στούς χώρους πού ἀνάλωσαν τά νιάτα τους ἤ σέ παράλληλους - δῆθεν ἐρευνητικούς χώρους. Κι ἐνῶ ἡ ἔρευνα διαρκῶς προάγεται, αὐτό πού κατολισθαίνει εἶναι ἡ ἀνθρώπινη ζωή. Γι’ αὐτό φωτισμένοι παιδαγωγοί ἔχουν ἀρχίσει ἐδῶ καί χρόνια νά μιλοῦν γιά κάτι πού σέ παλαιότερο ἄρθρο μου στήν «Ἑστία» εἶχα ὀνομάσει «ἀποσχολειοποίηση». Λιγώτερα χρόνια σχολεῖο καί ταχύτερη ἐπαφή μέ τίς διαδικασίες παραγωγῆς. Εἶναι ἀπαράδεκτο πολλοί νέοι -γερασμένοι πλέον ψυχικά- νά ἀρχίζουν ἐργασία μετά τήν ἡλικία τῶν 30 ἐτῶν. Μόνον ὁ συνδυασμός ἐργασίας καί παράλληλης παιδείας μπορεῖ νά ἀποφέρει ἀγλαούς καρπούς.

Κι ἔρχομαι τώρα στόν Γόρδιο Δεσμό πού ἀπό ἐποχῆς Παπανούτσου διάφοροι μαθητευόμενοι μάγοι προσπαθοῦν νά κόψουν μέ... νυχοκόπτη! Εἶναι ἐπιβεβλημένη ἡ ἀνεξαρτητοποίηση τῶν ἀνωτέρων καί ἀνωτάτων σχολῶν ἀπό τό ὑπουργεῖο, πού εὐφημιστικά ὀνομάζεται ὑπουργεῖο παιδείας. Δέν ἔχει καμμιά δουλειά νά ἀναμειγνύονται ἕνας, συχνά ἀγράμματος, ὑπουργός καί οἱ παρακεντέδες του στά interna corporis τῶν σχολῶν. Καθεμιά πρέπει νά καθορίζει πόσους φοιτητές θά δεχθεῖ, τόν τρόπο εἰσαγωγῆς, τήν ἐξεταστέα ὕλη καί τά χρόνια φοιτήσεως. Εἶναι ἀδιανόητο ὅλα τα παιδιά νά ἐξετάζονται ἐπί ἑνιαίας -καί περιορισμένης σέ εὖρος- ὕλης. Ἔτσι δέν θά φθάσουμε ποτέ ψηλά. Μπαίνουν στή Φιλοσοφική παιδιά πού δέν ξέρουν ποῦ νά βάλουν ψιλή καί δασεία! Κι ἀκόμη, ἕνας ἰδιοφυής φοιτητής νά μπορεῖ νά τελειώνει σέ 3 καί ὄχι σέ 4-6 χρόνια τίς σπουδές του. 

Πέρα ἀπό αὐτό, τό ὑπουργεῖο δέν μπορεῖ νά βλέπει τόσο μακριά, ὅσο βλέπουν οἱ διδάσκοντες στίς σχολές. Ἄρα, τό διδακτικό προσωπικό πρέπει νά καθορίζει τό τί νέο πρέπει νά μπεῖ καί τί παλιό νά ἀποβληθεῖ. Διότι ἔχουμε δημιουργία ἑδρῶν ἤ τμημάτων γιά νά βολευτοῦν τέκνα, ἀνήψια ὑπουργῶν ἤ ἐπίλεκτα στελέχη κομμάτων. Προσθέτω ἀκόμη ὅτι μετά τή λήψη τοῦ πτυχίου πρέπει ν’ ἀρχίζει ὁ πρῶτος κύκλος ἐργασίας. Τά μεταπτυχιακά πρέπει νά ἔρχονται μετά γιά ἕνα δεύτερο καί ἀνώτατο κύκλο ἐργασίας! Καί ἡ περαιτέρω κατάρτιση νά συνεχίζεται παράλληλα μέ τήν ἐργασία μέ εἰδικές ἄδειες ἐτήσιας ἤ διετοῦς διαρκείας. Καί αὐτό ἄν πρόκειται γιά ἐργασία ἐξηρτημένη ἀπό τό δημόσιο. Ὁ ἰδιώτης ἐπιστήμων βρίσκει δικούς του τρόπους νά τελειοποιηθεῖ. Θεωρῶ τοῦτο ἀναγκαῖο, διότι ὅταν κάποιος πολυδιπλωματοῦχος ἀρχίζει νά εἰσέρχεται στόν ἐπαγγελματικό στίβο στά 30 του χρόνια, πολλά ἀπ’ ὅσα ἔμαθε ἔχουν ξεπερασθεῖ. Προτιμότερο εἶναι νά ἐργασθεῖ ἐνωρίς καί νά μετεκπαιδεύεται παράλληλα πρός τήν ἐργασία του. Ἔτσι θά ἐκλείψει τό θλιβερό φαινόμενο τοῦ ἐπιστημονικοῦ προλεταριάτου καί τό ἀκόμη θλιβερώτερο νά ἔχουμε νέους πού ἀναζητοῦν -εἰς μάτην- δουλειά μέ διπλά καί τριπλᾶ πτυχία πάνω σε θέματα πού δέν ἔχουν κανένα ἀντικρυσμα στήν ἀγορά. 

Καί ἐπί τέλους, ἅς βρεθεῖ κάποιος πολιτικός νά διακηρύξει: Δέν σπουδάζουμε μόνο γιά νά βροῦμε δουλειά. Σπουδάζουμε καί γιά τή χαρά τῆς γνώσης.